Գործուղման ընթացքում կայացած բոլոր հանդիպումները միտված էին ամրապնդելու Հայաստանի ազգային գրադարանի միջազգային համագործակցությունը և խթանելու հայկական տպագիր ժառանգության պահպանությունն ու ամբողջական քարտեզագրումը։ Հանդիպումների հիմնական ուղղությունը եղել է արտերկրում պահվող հայկական տպագիր ժառանգությանը ծանոթանալը և դրանց քարտեզագրման շուրջ համագործակցության ձևավորումը։ 

Հայաստանի ազգային գրադարանը, լինելով աշխարհի ամենամեծ հայալեզու հավաքածուի և մատենագիտության կենտրոնը, կարող է կարևոր դեր ունենալ այս գործընթացում՝ աջակցելով գործընկեր կառույցներին հայերեն նյութերի մատենագրման աշխատանքներում։ Կնքվել են նախնական պայմանավորվածություններ՝ գործընկերներին տրամադրելու հայերեն օրինակելի գրառումներ և օգնելու հավաքածուների նյութերը բերել միասնական ձևաչափի՝ հաշվի առնելով այն, որ շատ կառույցներում չկան հայերենին տիրապետող մասնագետներ։ 

Այս համագործակցությունները միաժամանակ հնարավորություն են տալիս բացահայտելու Հայաստանի սահմաններից դուրս հրատարակված հայերեն և հայագիտական նյութերի առկայության փաստը, ինչը կարևոր քայլ է հայկական տպագիր ժառանգությունը ամբողջական և համապարփակ դիտարկելու գործում։ Համագործակցությունների արդյունքում Հայաստանի ազգային գրադարանը կհամալրվի գործընկեր հաստատությունների հավաքածուներում առկա բացակա օրինակներով՝ ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ թվային ձևաչափերով։ Սա զգալիորեն կխթանի տպագիր ժառանգության քարտեզագրման և պահպանության գործընթացը։ 

Հատկանշական է նաև, որ Համազգային հայագիտական ասոցիացիայի Մարտիկյան գրադարանի հետ ստորագրված հուշագիրը և արդեն մշակված համագործակցության մոդելը կարող են ծառայել որպես նախադեպ հետագա համագործակցությունների համար՝ մասնավորապես Ամերիկայի հայկական թանգարանի և Հայկական մշակութային հիմնադրամի հետ։ Այս կառույցները կիրառում են գրացուցակային նույն համակարգը, ինչը հնարավորություն է տալիս իրականացնել միասնական և արդյունավետ փոխգործակցություն։ 

Բոլոր նախաձեռնությունները նախատեսվում են երկարաժամկետ և շարունակական, նպատակ ունենալով ձևավորել համակարգված և միասնական մոտեցում՝ հայկական տպագիր ժառանգության միջազգային ներկայացման և պահպանության հարցում։

ՀԱՐՎԱՐԴԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

Հարվարդի համալսարան այցի ընթացքում տեղի են ունեցել մի շարք կարևոր հանդիպումներ, որոնք միտված են եղել հայագիտական հետազոտությունների զարգացմանն ու միջազգային համագործակցության ամրապնդմանը։

Այցի ընթացքում տեղի է ունեցել հանդիպում Հարվարդի համալսարանի Մերձավոր Արևելքի լեզուների և քաղաքակրթությունների բաժանմունքի ղեկավար, պրոֆեսոր Քրիստինա Մարանչիի հետ։ Պրոֆեսոր Մարանչին հայտնել է իր խորին երախտագիտությունը Հայաստանի ազգային գրադարանի թվային շտեմարանների հասանելիության համար՝ ընդգծելով դրանց կարևոր դերը հայագիտական հետազոտությունների առաջմղման գործում։ Հանդիպման ընթացքում ձեռք է բերվել նախնական պայմանավորվածություն՝ աջակցելու Հարվարդի համալսարանի հետազոտողներին՝ տրամադրելով անհրաժեշտ նյութերի թվային պատճեններ, մատենագիտական ցանկեր ըստ պահանջի, ինչպես նաև ապահովելով գիտաժողովների փոխադարձ մասնակցություն։

Այցելություն է կատարվել Հարվարդի համալսարանի Հոութեն գրադարան (Houghton Library), որտեղ հանդիպում է կայացել գրադարանի տնօրեն Թոմաս Հայրիի, վաղ շրջանի գրքերի և ձեռագրերի բաժնի ղեկավար Ջոն Օվրհոլտի և ղեկավարի տեղակալ Քրիստինա Յակոբսոնի հետ։ Նրանք ներկայացրել են Հոութեն գրադարանի հայկական հավաքածուն, դրա ձևավորման պատմությունը, համալրման քաղաքականությունը, ինչպես նաև մատենագիտական նկարագրությունների առանձնահատկությունները։ Ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն աջակցելու Հոութեն գրադարանի հայկական տպագիր նյութերի նկարագրության գործընթացին՝ Հայաստանի ազգային գրադարանից տրամադրելով օրինակելի գրառումներ ըստ պահանջի։ Քննարկվել են նաև համատեղ հետազոտությունների իրականացման և գիտաժողովների փոխադարձ մասնակցության հնարավորությունները։

Այցի շրջանակներում այցելություն է կատարվել նաև Հարվարդի համալսարանի Ուայդնր գրադարան (Widener Library), որտեղ հանդիպում է տեղի ունեցել Միջին Արևելքի, Աֆրիկայի և Ասիայի բաժանմունքի ղեկավար Մայքլ Հոփերիի հետ։ Նա ներկայացրել է գրադարանի հայկական հավաքածուները, որոնք կազմում են շուրջ 145.000 միավոր և շարունակաբար համալրվում են։ Հանդիպման ընթացքում ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն աջակցելու հայալեզու տպագիր նյութերի նկարագրության աշխատանքներին՝ տրամադրելով Հայաստանի ազգային գրադարանի օրինակելի գրառումներ։ Հատկապես հետաքրքրություն է ներկայացրել գրադարանի հայալեզու «մանր» նյութերի՝ բացիկների, թերթիկների, ֆլայերների և այլ հրատարակությունների հավաքածուն, որոնք արտացոլում են հայկական սփյուռքի մշակութային և հասարակական կյանքը։ Ուայդնր գրադարանի ժամանակակից սփյուռքի մամուլի հարուստ հավաքածուն պարբերաբար համալրվում է, ինչը բացառիկ հնարավորություն է ստեղծում տեղեկատվություն ստանալու և այն արտացոլելու Հայաստանի ազգային գրադարանի մատենագիտական ցանկերում։

ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՅԱԳԻՏԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱՅԻ (NAASR) ՄԱՐՏԻԿՅԱՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆ ԱՄՆ 

Այցի ընթացքում տեղի է ունեցել համագործակցության հուշագրի կնքում Համազգային հայագիտական ասոցիացիայի Մարտիկյան գրադարանի հետ, ինչը ամրապնդել է արդեն իսկ ստեղծված արդյունավետ համագործակցությունը։ Նույն օրերին նա հանդես է եկել «Հայաստանի ազգային գրադարան. երեկ, այսօր, վաղը» թեմայով հանրային դասախոսությամբ։ Դասախոսությանը ներկա են եղել համայնքի ակադեմիական, մշակութային և կրթական կենտրոնների ներկայացուցիչներ։ 

Ելույթը մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել Հայաստանի ազգային գրադարանի թվային փոխակերպման աշխատանքների, շտեմարանների և միջազգային համագործակցության հնարավորությունների վերաբերյալ։ Համազգային հայագիտական ասոցիացիայի ակադեմիական գծով տնօրեն Մարկ Մամիկոնյանի հետ քննարկվել են հետագա համագործակցության շրջանակները՝ հայագիտական հետազոտությունների աջակցությունը, մատենագիտական ցանկերի տրամադրումը և գիտաժողովներում փոխադարձ մասնակցությունը։ 

Մարտիկյան գրադարանի տնօրեն Անի Բաբայանի հետ քննարկվել են գրադարանի գրառումները Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակում ներառելու շարունակական աշխատանքները, ինչպես նաև Հայաստանի ազգային գրադարանում տպագիր նյութերի բացակա օրինակների հետահայաց և ընթացիկ համալրումները, ինչպես ֆիզիկական նյութերով, այնպես էլ թվային պատճեներով։

Այցի ընթացքում տեղի է ունեցել հանդիպում Ամերիկայի հայկական թանգարանի (ALMA) տնօրեն Ջեյսն Սողիկյանի և հավաքածուների ղեկավար Գարի Լինդ-Սինանյանի հետ։ Ուսումնասիրվել են թանգարանի տպագիր հավաքածուները, որոնց մեծ մասը կազմում են Հայաստանից դուրս տպագրված հայալեզու և այլալեզու նյութերը, որոնք Հայաստանում առայժմ տեղեկատվություն չունեին։ Թանգարանը ներկայացրել է իր տպագիր մամուլի բացառիկ հավաքածուն, որն այսօր մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել։

Ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն՝ Մարտիկյան գրադարանի հետ համագործակցության մոդելը կիրառել նաև Ամերիկայի հայկական թանգարանի տպագիր նյութերի գրացուցակի վրա՝ ներառելով մատենագիտական գրառումները Հայաստանի համահավաք գրացուցակում։ Թանգարանը տրամադրել է մամուլի հավաքածուի գրացուցակը՝ ՀԱԳ հավաքածուների հետ համեմատելու, բացակա օրինակները հայտնաբերելու և համալրելու նպատակով։ Քննարկվել են համատեղ հետազոտությունների, ցուցահանդեսների կազմակերպման և գիտաժողովներում փոխադարձ մասնակցության հնարավորությունները։

ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԹԱՆԳԱՐԱՆ (ALMA) Ամերիկայի հայկական թանգարանը հայտնի է իր բացառիկ հարուստ հավաքածուներով։ Տեղի է ունեցել հանդիպում Թանգարանի տնօրեն Ջեյսն Սողիկյանի և հավաքածուների ղեկավար Գարի Լինդ-Սինանյանի հետ։ Ուսումնասիրվել են տպագիր հավաքածուները, որոնց մեծ մասը կազմում են Հայաստանից դուրս տպագրված հայալեզու և այլալեզու նյութերը, որոնց մասին Հայաստանում բացակայում է տեղեկատվությունը։ Թանգարանը ունի տպագիր մամուլի բացառիկ հավաքածու, որն այսօր մեծ հետաքրքրություն է առաջացնում։ Ձեռք բերվեց պայմանավորվածություն Մարտիկյան գրադարանի հետ համագործակցության մոդելով աշխատել նաև Ամերիկայի հայկական թանգարանի տպագիր նյութերի գրացուցակի հետ՝ ներառելով մատենագիտական գրառումները Հայաստանի համահավաք գրացուցակում։ Թանգարանը տրամադրեց մամուլի հավաքածուի գրացուցակը՝ ՀԱԳ հավաքածուների հետ համեմատելու և բացակա օրինակների հայտնաբերման և համալրման նպատակով։ Քննարկվեցին համատեղ հետազոտությունների, ցուցահանդեսների կազմակերպման հնարավորությունները և գիտաժողովների փոխադարձ մասնակցությունները։

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄ (ARMENIAN CULTURAL FOUNDATION)

Այցի ընթացքում տեղի է ունեցել հանդիպում Հայկական մշակութային հիմնադրամի հետ, որը հայտնի է իր հայկական տպագիր մամուլի բացառիկ հավաքածուով։ Այցի նպատակն էր ծանոթանալ տպագիր հավաքածուներին և ամրապնդել արդեն իսկ գոյություն ունեցող համագործակցությունը, քանի որ Հայաստանի ազգային գրադարանը հիմնադրամի հետ համագործակցում է տարիներ ի վեր։

Այս պահին համատեղ աշխատանքի արդյունքում պատրաստվում էր հրատարակություն՝ Րաֆֆու կենսամատենագիտությունը։ Հիմնադրամի տնօրեն Արա Ղազարյանի հետ քննարկվեցին համագործակցության հնարավոր եզրերը, մասնավորապես՝ մամուլի հավաքածուների ուսումնասիրությունը, Հայաստանի ազգային գրադարանում բացակա օրինակների հայտնաբերումը, ինչպես նաև դրանք թվային պատճեներով համալրելու գործընթացը։

Այցի ընթացքում ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն՝ Մարտիկյան գրադարանի հետ համագործակցության մոդելը կիրառել նաև Հիմնադրամի տպագիր նյութերի գրացուցակի հետ, ներառելով մատենագիտական գրառումները Հայաստանի համահավաք գրացուցակում։

ՄԱՍԱՉՈՒՍԵԹՍԻ ՏԵԽՆՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ (MASSACHUSETTS INSTITUTE OF TECHNOLOGY) 

Հանդիպել եմ Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի Կանանց և գենդերային հետազոտությունների ծրագրի տնօրեն պրոֆեսոր Լեռնա Էկմեկչողլուին, որի հետ տարիներ շարունակ Հայաստանի ազգային գրադարանը աշխատել է՝ աջակցելով ծրագրի հետազոտություններին նյութերի թվային պատճեների տրամադրմամբ։ Ձեռք է բերվել նախնական պայմանավորվածություն համատեղ աշխատել հայ կանանց կողմից ստեղծված մամուլի մատենագիտական պատկերագրքի վրա, որի գլխավոր խմբագիրը կնշանակվի պրոֆեսոր Լեռնա Էկմեկչողլին։ Նախատեսվում է հրատարակել 2027-2028 թվականներին։

ԲՈՍՏՈՆ ԱԹԵՆԻՈՒՄ (BOSTON ATHENAEUM) Բոստոն Աթենիում այցի ընթացքում ծանոթացել եմ գրադարանի հավաքածուների հետ, այդ թվում հայերեն և բացառիկ այլալեզու հայագիտական նյութերի հետ։ BA հետ ձեռք է բերվել նախնական պայմանավորվածություն աջակցել հայալեզու նյութերի մատենագիտական նկարագրություններին, ինչպես նաև ՀԱԳ հավաքածուների բացակա նյութերի թվային պատճենների համալրման վերաբերյալ։

ԿՈԼՈՒՄԲԻԱ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ 

Այցի ընթացքում Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրեն Աննա Չուլյանը հրավիրվել է Փիթր Բալաքյանի հանրային դասախոսությանը և իր նոր գրքի շնորհանդեսին Կոլումբիա համալսարանում։ Հանդիպման և շնորհանդեսի ընթացքում ձեռք է բերվել նախնական պայմանավորվածություն, որ Փիթր Բալաքյանը կայցելի Հայաստանի ազգային գրադարան 2026 թվականի ամռան ամիսների ընթացքում և հանդես կգա հանրային դասախոսությամբ։

ԲՐՈՒՔԴԵՅԼԻ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ՔՈԼԵՋԻ ՀՈԼՈՔՈՍՏԻ, ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ և ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆ (CHHANGE)

ԱՄՆ այցի շրջանակում Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրենը այցելել է CHHANGE կենտրոն, որտեղ հանդիպել է կենտրոնի տնօրեն դոկտոր Ասյա Դարբինյանի հետ և ծանոթացել Թանգարանին և Գրադարանի տպագիր հավաքածուներին։ Այցի ընթացքում ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն՝ աջակցել կենտրոնի հետազոտություններին՝ տրամադրելով անհրաժեշտ նյութերի թվային պատճեններ ըստ պահանջի, ինչպես նաև համալրել Հայաստանի ազգային գրադարանի հավաքածուները կենտրոնի կողմից հրատարակված հայկական թեմաներին առնչվող նյութերով։

ՆՅՈՒ ՋԵՐՍԻԻ ՀՈՎՆԱՆՅԱՆ ԴՊՐՈՑ 

Հայկական Հովնանյան դպրոց այցի ընթացքում ներկայացվել են դպրոցի կրթական և մշակութային ծրագրերը։ Ավագ դասարանի սաների հետ հանդիպման ընթացքում ներկայացվել է Հայաստանի ազգային գրադարանը, Գրատպության թանգարանը, հայալեզու շտեմարանները, ինչպես նաև ՀԱԳ կայքը, որը հասանելի է նաև արևմտահայերենով, ինչը դյուրին է դարձնում սաների համար տեղեկատվության հասանելիությունը։ Տնօրեն Ստեֆանի Թորոսյանի հետ ձեռք է բերվել պայմանավորվածություն, որ 2026 թվականի գարնանը ավագ դասարանի սաները կժամանեն Հայաստանի ազգային գրադարան և Գրատպության թանգարան, ինչպես նաև նրանց համար կկազմակերպվեն հանդիպումներ հայ գրողների հետ՝ առցանց ձևաչափով։

ԱՄԵՐԻԿԱՅԻ ՄԻԱՑՅԱԼ ՆԱՀԱՆԳՆԵՐՈԻՄ ՀՀ ԴԵՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 

Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրեն Աննա Չուլյանը հրավիրված էր դեսպան Նարեկ Մկրտչյանի կողմից ՀՀ անկախության 34-րդ տարեդարձին նվիրված ընդունելությանը, որտեղ ներկա էին ինչպես ԱՄՆ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, այնպես էլ հայ համայնքի ներկայացուցիչներ։ Հանդիպման ընթացքում հայ համայնքի ներկայացուցիչները մեծ հետաքրքրություն հայտնեցին Հայաստանի ազգային գրադարանի մշակութային ժառանգության պահպանման և հանրահռչակման ուղղությամբ տարվող աշխատանքների նկատմամբ և ցանկություն հայտնեցին Հայաստան այցերի ընթացքում այցելել նաև Հայաստանի ազգային գրադարան և Գրատպության թանգարան։

text